Россия – чер-девискээр, казымал байлактар курлавыры, чонунуңмаадырлыг ажыл-ижи, тиилелгелери болгаш чедиишкиннерин төөгүге алдынүжүктер-биле киир бижээн делегейниң күчүлүг күрүнелериниң бирээзи. Бо хүн, Ада-чурт камгалакчызыныңхүнүнде, Россияның Камгалал сайыды, Россияның Маадыры Сергей Күжүгетович Шойгуга, чурттуң шериг албанныгларынга, Ада-чурттуң Улуг дайыныныңкиржикчилеринге, Афганистан, Чечен Республика дээш, өске-даа «изиг точкаларга» шериг хүлээлгезин күүседип чорааннарга, амгы үеде шериг албанын эрттирип турар солдат оолдарывыска «Шын» солун хүндүткел болгаш чоргаарал-биле тусүндүрүлгени тураскаадып, байыр чедирип тур.

Тыва чон эр кижини сүлдези бедик, олурар чери өгнүң дөрү, сөглээр сөзү чаңгыс, өг-бүлениң эр ээзи, чөленгиижи, азыракчызы, ажы-төлдүң адазы деп өрү көөр, хүндүлээр езу-чаң­чылын бо хүннерге чедир сагып чоруур. Ол бүзүрелдиң эң онзагай бол, берге үүлези эр кижиниң ыдыктыг хүлээлгези — Ада-чурттуң камгалакчызы боору.

Россияның Президентизи В. Путин 2012 чылдың ноябрь 6-да Сергей Күжүгетович Шойгуну Россияның камгалал сайыды кылдыр томуйлаар дугайында Чарлыкка ат салганын билир бис.

Февраль 13-те чаа эрге-дужаалга олурганындан бээр чаа сайыт 100 хонук болганын барымдаалааш, журналистер болгаш аналитиктер ханы сайгарылгазын уламчылааннар. Баштайгы айтыышкыннар, чарлыктар, сургакчылаашкыннарындан шериг албанынга кандыг өскерилгелер болурун, угланыышкыны кайнаар баарын даап бодаан бодалдар хөй. Россияның Маадыры, оттуң, сугнуң болгаш чес хоорзаларның шылгалдазын төлептии-биле ажып эрткен политик чурттуң Камгалал яамызының удуртулгазы чажыт самчыгдалдар үүлгедиинге каразыттырып турда чаа албан-дужаалга келгенин база сактып кээлиңер. Чаа сайыт кандыг шиитпирлер хүлээп аарын сонуургап турганнарны С.Шойгунуң чугаазы-биле таныштырарга мындыг: «Россияга бүгү тала-биле чогумчалыг тургузуглуг болгаш амгы үениң дээре дээн дериг-херексели-биле чепсегленген армия херек. Чурттар аразынга экономиктиг болгаш политиктиг чөрүлдээлерни шиитпирлээрде шериг күжү ажыглаары ам-даа уламчылап турар. Кызыгаар чоогунда кожа чурттарда дайын-чааның «изиг точкалары» бар апарза, Россия Федерациязынга шериг айыылы база туруп кээп болур» (Москва, январь 26. Шериг эртем академиязының хуралы). «Россияның шериг заводтары Камгалал яамызының талазындан улуг хемчээлдиг чагыгларны күүседиринге белен турар ужурлуг. Эң-не кол билип алыр чүүл – Чепсектиг Күштерниң дериг-херекселин чүмү-биле чаартыр сорулгалыг мооң мурнунда туруп көрбээн программаны күрүне хүлээп ап турар-дыр. Ол бүгү чаа техниканы, системаларны хүлээп, шиңгээдип аарынга белен турар ужурлуг бис» – деп, Сергей Шойгу медеглээн. Камгалал сайыдының бодалы-биле алырга, Россияның шериг техника бүдүрүп үндүрер заводтары даштыкы чурттарның шериг күштериниң хандырылгазында бар техникадан артык шынарлыг дайынчы машиналар-биле российжи армияны хандырган турар ужурлуг. Келир үеде шериг техника бүдүрүлгезиниң чамдык кезээн улуг үлетпүр каттыжыышкыннарынга эртем ажылын чорудуп, шенелде-хыналдазын эрттирерин база техниканы бүдүрери-биле дамчыдып бээри көрдүнүп турар. Даштыкыдан шериг дайынчы машиналарны садып алгаш, армияны хандырып, чепсеглеп болур. Ол дүрген болгаш белен болгу дег. Ынчалза-даа шеригни чаа техника-биле эде дерип чаартырда чурт иштиниң шериг техника бүдүрүкчүлери заводтарны деткиир сорулга-биле чагыгны чурт бүдүрүкчүлеринге киирип турарын С. Шойгу онзалап айыткан.

Сергей Шойгу чаа эрге-дужаалга олуруптарга, шериг генералдар шериг албанын солдаттар чүгле бир чыл хуусаада эрттирип турарын эвээш деп санап, ийи чыл кылдыр узадырын кызыдып турарлар. Ыйыдыышкыннар турза-даа, солдаттар бир чыл хуусаалыг шериг албанын эрттирер чурумну амдыызында хевээр арттырган. База бир чидиг болуп артып турар айтырыгларның бирээзи – шериг албанныгларны чурттаар оран-сава-биле хандырары болур. Тус айтырыгны чаңгыс эвес удаа шиитпирлээр дээн оралдажыышкыннар турза-даа, шериг албан-хаакчылар аразында бажың чок улус хөй болуп артпышаан. Февраль 4-те селектор хуралга С. Шойгу 2014 чылдың январь 1-ден эгелеп бажың эвес, ону садып алыр акшаны бээрин саналдаан. С.Шойгунуң доктаалы-биле 2013 чылда офицер кадрлар белеткээриниң саны өзер болгаш 15 муң кижи чеде бээр. Ооң мурнунда дүшкен турган шериг институттарның, академияларның курсантылары, дыңнакчыларының саны катап эрги деңнелге четчеленир-дир.

Шериг хүлээлгезин эрттирип турар солдаттарга бирээзи-ле 50 муң рубль өртектиг халыырда чиик, соокта чылыг, ишти дүктүг, шынарлыг пөстен даараан чаа солдат форманы хандырылгаже кииргенинден аңгыда, ораашкын ажыглаарын болгаш халбаңныг бөрттерни кедерин хораан. База бир чаа чүүл солдат кижиге 5 эжеш носкини бээр, неделяда чаңгыс катап чунар эвес, хүн бүрүде душтанып чунуп аар таарымчалыг байдалды тургузар дугайында дужаалды үндүрген. Шеригден халажып тура, солдаттар чаа хевирниң тускай шериг хевин (парадная форма) кедип алгаш чанар: чүвүр, китель, хөйлең болгаш ботинка идиктер.

Сайыттың кичээнгейин шериг медицинаның байдалы база хаара туткан: дериг-херексел амгы үениң байдалындан оранчок чыдып калган, солдаттарга берип турар эмнериниң өртээ чиик, бөдүүн эмнер бооп турар. Ынчангаш С. Шойгу ол бүгүнү сайгарып көргеш, эмнелгеге херек сөөлгү технологияларның дээре дээн херекселдерин садып аарынга 1,4 млрд. рубльди үндүрүп бээрин дааскан. Эртем-депшилгениң тергииделиниң өйүнде дегдириишкинден (пневмония) декабрь-январьда Подольск шериг госпитальга дөрт солдат оолдарның чок болганын сайыт буруу шаап, РФ-тиң кол шериг эмчизи В. Новиковту сагындырыг кылгаш, ажылындан хостаан.

Сергей Шойгу сөөлгү үеде Чепсектиг Күштерде болгулаан таарымча чок байдалды чавырылдырып, чурттуң эң күчүлүг албан черин чогуур ужурлуг бедик деңнелинче ээлдирип шыдаан дээрзин аналитиктер демдеглээн. Шериг албанныглар аразынга Сердюков сайытты халап каапкан дугайында медээни улуг көдүрлүүшкүннүг хүлээп алган. Офицерлер ону бедик мергежилдиг саң-хөө ажылдакчызы, эки менеджер деп санап, шериг албанынга таарышпас кижи деп бодалдыглар. Күрүне Думазының айыыл чок чорук комитединиң даргазының оралакчызы Александр Хинштейн: «Ноябрь 6-ны офицерлер моон соңгаар февраль 23-түң хүнү-биле дөмей байырлаар боор. Ол ышкаш ооң мурнундагы сайытка деңнээрге, Шойгу бедик чергениң офицери болгаш армия генералы эргелиг болганы база идиг болган» — деп чугаалааны база хөйнү сөглеп турар. Күрүне Думазының депутады Лариса Шойгудан парлалга конференциязынга «Шын» солуннуң журнализи Светлана Балчырның: «Сергей Күжүгетович чаа ажыл-ижин кайы хире эгелеп турарыл?» — дээн айтырыынга: «Ол кандыг-даа даалга бээрге, ону ортумак демдекке күүседир хөңнү чок, чүгле эки көргүзүглер дээш кызып ажылдаар кижи» — деп харыыны берген. Хүреш үезинде телефон дамчыштыр Тываның Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол-биле чугаалажып тургаш, Тываның чонунга чүгле экини күзеп, байыр чедирерге, улустуң өөрүшкү-маңнайлыын! Ат-сураглыг чаңгыс чер-чурттуунуң төрээн черинге ынаан, чонунга ак сеткилдиг бараан болурун дөзеп өөрензин, чонунуң хүндүлээр, чоргаарланыр төлептиг оглу болзун дээш хөй-хөй аныяк өг-бүлелер оолдарын Шойгу деп адап ап турарлар. Йөрээл доктаап, күзел бүдер болзун!