Тыва чоннуң кайгамчык эртинези, тыва эр  кижиниң  хей-аъдының  бедик көдүрүкчүзү — сыгыт-хөөмей дээрзи бүгү делегейде билдингир деп дидими-биле чугаалап болур. Ооң нептередикчилери болгаш суртаалчылары – Тываның национал оркестриниң директору Аңгырак Викторович Ховалыг, Тываның Улустуң хөөмейжилери – Андрей Алдын-оолович Монгуш база Игорь Михайлович Көшкендей, оркестрниң ыраажызы болгаш хөгжүмчүзү Каң-Хүлер Валерьевич Саая-биле номчукчуларывыс  аразынга «дорт харылзааны» Ада-чурт камгалакчызының хүнүнүң бүдүүзүнде эрттирген бис. Чоннуң   ынак артистеринге «Шын» солуннуң Интернет социал четкизинде «ВКонтакте» болгаш «Фейсбук» арыннарында тускай арыннары болгаш телефон харылзаазы-биле хөй санныг айтырыглар келген. Ам «Номчукчу – чоннуң артистери – солун» деп темага эрткен «дорт харылзаавысты» муң-муң номчукчуларывыска сонуургадыр-дыр бис.

Чойганмаа Санчаевна Монгуш (Өвүр кожуун): «Тыва хөөмей-сыгыттың «сылдыстары»-биле эртип турар «дорт харылзаа» дыка солун-дур. Тыва хөгжүмнүң «Начыннары» спорттуң кандыг хевирлерин сонуургаар ирги?»

Андрей Монгуш: «Ажылдаар черивисте стол теннизи ойнаар булуңнуг болгаш, аңаа шупту хостуг үевис эрттирер бис. Эң-не улуг сонуургалывыс – тыва хүреш. Чылдың-на Алдын-Булакта Хөөмей Оваазынга хөөмейжилер ортузунга тыва хүреш маргылдаазын эрттирери чаңчыл апар чыдарын демдеглеп каайн. Тайга станциязынга Февраль 23 база Март 8 хүннериниң аразында удаа-дараа хаактап, чуңгулап дыштаныр бис».

Аңгырак Ховалыг: «Хөөмей биле хүреш аразында сырый харылзаалыг деп бодаар бис. Мөге эрниң сүрлүг күжүн сыгыт-хөөмей улам күштелдирип, хей-аъдын улам бедидер. Кандыг-даа хүреш үезинде хөөмейжилер бирги одуругну эжелепкен олурарын эскерип болур. Ылаңгыя Андрей Монгуш авыдайы Начын мөге Андрей Монгуш дээш хүреш төнгүжеге аарыыр кижи-ле болгай. Оркестрниң чүгле эр хөгжүмчүлери эвес, а херээжен хөгжүмчүлер база тыва хүрешти албан көөр аарыкчыларның санынче кирген. Ажылывыстың хүн чуруму, азы үнүүшкүннер, чалалгалар хүреш маргылдаазы-биле капсырлажы бээр болза, ону таарыштыр тургузуп, дугуржулгаларны чорудар апаар-даа таварылгалар бар.

Тыва хүреш, сыгыт-хөөмей, хүрээ – тыва кижиниң хей-аъдын көдүрүп чоруур ыдык күштер ол деп бодаар мен. Эрткен чылдың июль айда Күчүтен мөге Аяс Монгуш ийи чыл үнмээн соонда хүрежип үнүп келирге, улуг назылыг аарыкчыларның иштики сагыш-сеткилинден чоргааралын, манаашкынын, идегелин, бүзүрелин оларның карааның чажы херечилеп турду. Ол-дур ол. Тыва чоннуң төөгүзүнде база бир балалбас исти арттырган маадыр. Шак ындыг маадырлар тыва чоннуң аразынга хөй болза, оларның чараш үлегер-чижээн аныяк-өскенге суртаалдап болур».

Инна Дамба-Хуурак, «Шын» солуннуң кол редактору:  «Тываның төөгүзүнде улуг исти арттырган маадырларга кымнарны хамаарыштырып болур силер?»

Андрей Монгуш: «Тыва чонга эрге-шөлээ дээш тулчуушкунну эгелээн алдан-маадырларны адап болур-дур.  Тыва күрүнениң тургустунарынга улуг рольду ойнаан Монгуш Буян-Бадыргыны, аныяк-өскенге үлегер-чижек — Россияның  Маадыры Сергей Күжүгетович Шойгуну чоргаарал-биле адап болур».

Назым Доржу (ВКонтакте дамчыштыр): «Дорт харылзаада артистеривиске изиг байыр! Февраль 23-түң хүнү кээрге-ле, «шеригни каяа тептиң, оол, сапык идик кеткен сен бе?» дээн чижектиг удур-дедир айтыржыр чүве. Мээң бодалым-биле ол айтырыг силерге шуут хамаарышпас. Чүге дизе, чоннуң хей-аъдын көдүрүп чоруур, төрээн черинге ынак болурунга уран чүүлү-биле суртаалдап чоруур силерниң игилиңерни Калашниковтуң автомадынга деңнексээр-дир мен. Херек кырында уран чүүлдүң салдары, кижиниң бедик хей-аъды ок-чемзектен күштүг дээрзинге кандыг-даа чигзиниг чок. Ураанхай омактыг Сүбедей өгбевис «Сөөлгү» далайның элезин-кумнуг эриинге тос тугун шанчып турда, уяңгылыг хөөмей-сыгыт, каргыраа чамбы-дипке чаңгыланып турганынга бүзүрээр мен. Ада-чурттуң Улуг дайынының баштайгы хүннеринде-ле «Ыдыктыг дайынның» үделгези-биле фронтуже дайынчыларны аъткарып турган. Тыва эки турачыларның шуптузу сыгыт-хөөмейни эки билир турган дээр болза, кандыг-даа хөөредиг чок. Айтырыым мындыг, шериг баар оолдарның хей-аъдын бедидер ыры бижиириниң дугайында үзел-бодал силерде бар бе? Совет үениң бир эрги ырызындан өске хөгжүм чогаалы сагынмас-тыр мен».

Аңгырак Ховалыг: «Чечен-мерген деңнелгелиг, дыка-ла солун айтырыг-дыр. Бистиң оркестрде барык хөй кезиинде эр кижилер ажылдап турар-даа болза, шериг барган кижи чок дээрзин аашкыныйн. Ында чылдагааннар хөй. Бистиң оолдар Кызыл хоорайда культура болгаш дыштанылга парыгының чанында танкыны дөрт чыл дургузунда «кадарып» келген бис. Ооң соонда, шынап-ла, Калашниковтуң автомады ышкаш, игиливис тудуп алгаш, чоннуң хей-аъдын бедидип, үндезин тыва хөгжүмүвүстү сайзырадып, сыгыт-хөөмейивисти каптагайга тарадыр дээш аас чогаалын чепсек кылгаш, ажылдап чоруур мындыг улус бис.

Бистиң репертуарывыста шеригже чоруур оолдарга тураскааткан ыры, шынап-ла, чок. Ону албан кылыр бис. Ындыг болзажок «Тыным алган аъдым» деп ыры бар, ол тааржып болгу дег. Эр сорукту көдүрүп турар Орлан Дамба-Хуурактың «Бурунгаар, Тыва!» деп ыры эр кижиниң ыдык ырызы бооп болур деп санаар мен».

Андрей Монгуш: «Шериг хүлээлге эрттирбээнивистиң бир чылдагааны – тыва оркестрни тургузар дээш бүгү күжүн, эртем-билиин берген Татьяна Туматовна Балдан башкывыста. Ол бистерни чыып, өөредип, белеткеп алганда, шериг чоруур деп баарывыска, Ак бажыңда даргаларның эжиктерин соктап тургаш, «соңгаарладып» алган кижи. Ынчаар-ла башкывыстың күзели-биле шериг чорбаан бис».

Игорь Көшкендей: «Бир эвес тыва оолдар спортчу азы кандыг-бир хөгжүм херекселинге ойнаар ийикпе, чуруттунар болза, шеригге баргаш, олар ундаравас, улуг түрегдел көрбес деп бодаар мен. Хөөмей-сыгыды-биле өске эш-өөрүн кайгадыптар сорунзалыг болур. Тывалар кандыг-даа берге үеде шыдамыы, тура-соруктуу, эрес-кашпагайы-биле өске чоннардан ылгалдыг. Ону утпаңар деп аныяк оолдарга чагыксаар-дыр мен».

Аңгырак Ховалыг: «Бисте кандыг ийик: шериг чорууру дээрге улуг байырлал-дыр. Ада-ие оглун узун орукче аъткарарынга белеткээн, эш-өөрү кежээ дискотекалаан, дөргүл-төрел, кожалары чыглып алгаш, байырлашкан. А соңгаар ындыг эвес, оглун куспактап алгаш, ыглаан,  чагыын чагаан, бир-ле дайын-чааже үдеп турар-биле дөмей. Тываларның ындындан хей-аъды ол хире бедик»!

Азияна Тау: «Езулуг эр кижи кандыг болурул? Аңаа херээжен кижиниң салдары?»

Игорь Көшкендей: «Эр кижи — өгнүң ээзи, камгалакчызы, төрел аймааның — өмек-дөмээ, улуг кижилерниң — даянгыыжы, бичиилерниң чөленгиижи болур ужурлуг. Езулуг эр кижи кылдыр хевирлеттинеринге ада кижи улуг салдарны чедирер, а ава – дээрге өндүр улуг үлегер-дир. Ооң чараш овур-хевири эгээртинмес тема-дыр: шүлүк-даа, ыры-даа, улуг калбак чогаалда-даа ол төнчү чок».

Андрей Монгуш: «Эң-не кол чүүл – езу-чаңчылдарны сагып, өг-бүлениң, төрел бөлүктүң бижиттинмээн хоойлузун хажыт чокка сагыыры чугула. Эр кижи сагыш-сеткилинден эр мөзү-бүдүштүг, ырадыр бодаар угаан-сарыылдыг болур ужурлуг. Херээжен кижиге хүндүткел эр кижиниң мөзүзүнде, хей-аъдында деп бодаар мен».

Каң-Хүлер Саая: «Езулуг тыва эр кижи: мөге, малчын, чылгычы-даа, хойжу-даа, сарлыкчы-даа, кадарчы-даа болгай-ла, хөөмейлээр болур ужурлуг деп бодаар мен».

Сарыг-оол Монгуш (Кур-Чер суур): «Ада-чурт камгалакчызының хүнү-биле бүгү тыва чоннуң мурнундан силерге изиг байыр!

Айтырыым бо: Национал оркестр Тыва Чазактың бе? Бо чылын чогаадыкчы кандыг планнар тургустунганыл?

Аңгырак Ховалыг: «Айтырыг салганыңар дээш улуу-биле четтирдивис.  Тыва национал оркестр Тыва Республиканың  Культура яамызынга хамааржыр, а Тываның үрер хөгжүм оркестри Чазактың оркестри болур». Ийи аңгы чогаадыкчы улуг коллективтер-дир: бистиң оркестривис чиңгине тыва хөгжүм херекселдеринден, а ында үрер хөгжүм херекселдеринден тургустунган. Ажылывыста ажыглап турар хөгжүм херекселдериниң бөлүү, хевирлери аңгы-даа болза, кол угланыышкын  чаңгыс – тыва хөгжүм уран чүүлүн улам сайзырадып, хөй санныг көрүкчүлерге ону чедирери. Бо чылдың планнарын көөр болза, чогаадыкчы дилээшкиннер, базымнар хөй. Мурнувуста эң-не кол чүүл – Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга улуг программаны тургузар дээш чогаадыкчы ажылывысты ынаар угландырган бис. А Тывавыстың кожууннарынче март, апрель айларда үнүүшкүннер планнаттынган.

Чойгана Олеговна Насык-оол (Чадаана хоорай): «Игорь Көшкендей өг-бүлеңер-биле кожууннарже концерт программалыг үнүүшкүннер кылыр бодал бар бе?»

Игорь Көшкендей: «Чогаадыкчы өг-бүлелерниң: Стас Ириль биле Луиза Мортай-оол, Экер биле Жанна Сарыгларлар, Олег биле Саяна Саттар дээш, өскелер-даа алдарлыг артистерниң киржилгези-биле Улусчу чогаадылга бажыңынга мөөрей хевирлиг солун концерт болганын көрүкчүлер сактып тур боор. Келир үеде ол төлевилел уламчылаар боор деп идегелдиг мен. Бистиң оркестрде уран талантылыг өг-бүлелер база бар: Андрей Монгуш, Начын Чоодунуң өөнүң ишти бисте, Аян Ширижиктиң өөнүң ишти «Саяннар» ансамблиниң ыраажызы. Бо чоокку үеде планывыста ындыг үнүүшкүн көрдүнмээн. Сүмеңер дээш четтирдивис, ону өөренип, сүмележип көөр бис».

Эдуард Хертек (Социал четки Фейсбук дамчыштыр): «Экии, чалаттырган артистеривиске кел чыдар байырлал таварыштыр изиг байыр!  Эмчи кижи мен. Ынчалза-даа культура адырында болуп турар чүүлдерни сонуургап чоруур мен. Амгы үеде аныяк ыраажыларның ырларының чогаадып алган сөстерин, аялгаларын сонуургап, хынап турар бе? Бир кол айтырыым – ыры бижидериниң талазы-биле үн режиссеру деп мергежилдиг кижи Тывада бар бе? Чүге мындыг айтырыгны салып тур сен дээрге, чамдык тыва ырларны кижи дыңнап шыдавас-тыр, утказының-даа, аялгазының-даа шынары кошкак».

Аңгырак Ховалыг: «Дыка шын айтырыгны номчукчу көдүрүп турар-дыр. Тыва дылы, ооң келир үези, хөгжүм, аялга чогаалы дээш сагыш аарып чоруур кижи дээрзи билдингир-дир. Сөөлгү чылдарда аныяктар ортузунда нептерээн ырыларның сөстери, ооң аялгалары кандыг байдалда дээрзин дыңнакчы кижи бүрүзү бодунуу-биле үнелелди берип турары чугаажок. Өгбелеривис арттырып кааны өнчүзү — уяранчыг чараш аялгаларывысты, бойдустан сөңнээн чечен дылывысты ажыглап, ырыларны чогаадыылыңар. Ынчангаш Тыва Республиканың Культура яамызынга хамааржыр тускай комиссияны тургузары чугула. Ооң кежигүннеринге Эдуард Мижит, Сергей Бадыраа дээн билдингир чогаалчылар, композиторларны, «Хөндек», «Агым», «Анай-Хаак» студияларының удуртукчуларын хаара тудуп, сайгарылганы кылырын үе негеп келген деп бодаар мен».

Андрей Монгуш: «Мен чаа ырыны бижип алган болзумза, ону улуг кижилерге көргүзүп, оларның арга-сүмезин албан алыр мен. Чамдык ырларны дыңнап олура, кижи чалданы бээр, чижээлээрге «...дашкаларны долдуруңар, чаштар үнү чаңгыланзын...», «…эртен оглуң шериг чоруур, эзирик мен бөгүн, авай…» дээн ышкаш эпчок кыйгырыгларлыг ырыларны оон-даа уламчылап болур.

Игорь Көшкендей: «Келир салгалывыска чараш, уттундурбас кандыг ырыны, шүлүктү, аялганы, чогаалды арттырып каары амгы бо салгалдан хамааржыр. Хөгжүмнүң аяннажылгазы бойдус-биле доң­нашкан харылзаалыг болур ужурлуг деп бодаар мен. Чараш бойдус чурумалывысты, ие-черивиске ынакшылывысты, аваларга, ынак кызынга мөгейигни уран-чечен тыва дылывыс, уян-чараш аялгаларывыс-биле дамчыдар арга каш янзы. Өгбелеривис биске ол өнчүнү арттырып каан-дыр. Ону чүгле шын ажыглап билир болза эки».

Аңгырак Ховалыг: «Үн режиссерунга хамаарыштыр чугула айтырыгны номчукчу көдүрүп турары шын. Бистиң Тывада тускай эртемниг  кижи чок болганындан концерттер үезинде күүседикчилерниң үннери дең эвезин: бирээзинии — өткүт, арыг, тода, өскезинии — дунук, ынаар ыракта дээрзин эскерип болур. Ооң хараазы-биле ук күүселде чедимче чок болур. Ынчангаш амгы үеде чугула херек мергежилдерниң бирээзи ол-дур деп  аныяктарга сүмелексээр ийик мен.

Тыва национал оркестрниң чо­гаадыкчы ажыл-чорудулгазының база бир кол угланыышкыны – дириг хөгжүмнү аныяктар ортузунга сайзырадыры. Делегейде ады-сураа алгаан «Хүн-Хүртү», «Ят-Ха» бөлүктер тыва уран чүүлдүң эртинези – хөөмей-сыгытты колдуунда-ла даштыкы чурттарда нептередип, бараалгадып турар болгай. Тывада хөөмей-сыгыттың мөгейикчилеринге ол «сүүзүн» четпейн турар. Ынчангаш кожууннарда хөй санныг көрүкчүлерге, аныяктарга, келир салгалга эки күзээшкиннер-биле «Хөгжүмчү» деп төлевилелди боттандырып эгелээнивис ол».

Алдынай Бады-Хоо (Кызыл хоорай): «Национал оркестрлер мөөрейлеринге кир­жир дээш каяа-каяа четкен силер?»

Аңгырак Ховалыг:  «Национал оркестр тургустунгандан бээр бо чылын 10 чылын демдеглээр. Ол үениң дургузунда янзы-бүрү фестивальдар, шуулганнарга киржир дээш делегейниң кайы-даа чурттарынга бистиң хөөмейжилеривис, бөлүктеривис четкен. Американың Каттышкан Штаттары, Европа, Азия чурттары дээш санаар болза, эңдерик. Ынчалза-даа долу состав-биле үнүүшкүннер үнери биске саң-хөө талазы-биле бергедээшкиннерни тургузуп турар. Ынчангаш чалап турар тала акшаландырыышкын айтырыын хүлээнип алыр болза, чалалгаже чоруп болурун ам дугуржуп турар апарган бис».

Тайгана Ооржак (Кызыл хоорай): «Силерниң уран талантыңарның мөгейикчизи мен. Чараш чүүлдүң суртаалчылары силерге байырлалдар-биле чаагай күзээшкиннерни йөрээдим. Тыва национал оркестрниң өске чоннарның национал оркестрлеринден онзагай ылгалы чүдел?»

Андрей Монгуш: «Бистиң оркестрниң  хөгжүмчүлери чүгле ойнаар эвес, шупту ырлаары-биле онзагай. Тыва национал хөгжүм херекселдериниң аңгы-аңгы хевирлери-биле эң-не байлак. Сыгыт-хөөмейивисти оркестрниң үделгези-биле хөгжүмчүлер шупту бадыра бээр деп чүве өске чоннарның национал оркестринде чок. Дирижерувус Аяна Монгуш  хөгжүмчү бүрүзүнге күүселдениң эгезинде, ортан үезинде, азы төнчүзү чоокшулаарга «хостуг ойналганы» — импровизация кылырын бергенинден, аялганы чараштаары-биле кижи бүрүзүнге чогаадыкчы дилээшкин төрүттүнер. Ынчан дыка кайгамчык чараш чүүл, чем болза, ооң сүүзүн киирер холуксаазы, дыңналып келир. Өске оркестрлер нотада канчаар бижиттингенил, хажык чокка ону күүседип ойнаар. Өске чоннарның оркестринден онзагай ылгалывыс ол».

Аңгырак Ховалыг: «Ус-шевер Алдар Дамдын өгбелерниң кылып чорааны-биле хөгжүм херекселдерин катап кылып эгелээни оркестр­ниң сайзыралынга улуг ужур-дузалыг болган. Ооң мурнунда тыва хөгжүм херекселдерин шуугайлардан, демир-дес ажыглап кылыр арга-дуржулга турган. Хөгжүм херекселиниң чиңгине хөөнү чидип бар чытканы – эрткен үевис-тир. Ам моолдар безин бистиң хөгжүм херекселдерин көргеш, магадаар апарган, оларда ону завод, фабрикаларда калбаа-биле бүдүрүп турар болгай».  

Урана Николаевна Ондар (био­логия эртемнериниң доктору, эртемден): «Генетика талазы-биле эртемден болганымда, «дорт харылзааның» киржикчилеринден ол айтырыгның харыызын сонуургап тур мен. Кижиниң аажы-чаңы, мөзү-бүдүжү, уран талантызы-даа ук-салгалдан дыка хамааржыр, силерниң ук-төөгүңерде, ада-өгбеңерде кандыгыл? Өг-бүлеңерниң «терээн» тургузуп, чыып турар силер бе?

Андрей Монгуш:  «Авам, ачам кайызы-даа  ырлаар, уран талантылыг улус. Дөрт аңгы – Адыг-Түлүш, Кыргыс, Ондар, Монгуш ханнар мээң дамырларымда агып, мага-бодумда сиңгенинден чонумга аян тудуп чоруур хөөмейжи болганым-даа чадавас. Ук-төөгүмнү авам, ачам чыып чоруур деп билир мен».

Игорь Көшкендей: «Мээң ачам база ук-төөгүвүстү чыып алган кижи. Бистиң угувустан алыр болза, ачам Монгуш, авам Ондар уктуг. Ачам ырлаар, баяннаар, хөгжүмчү кижи. Ырылар чыып бижиир дептерлиг, ында кайы шагның ырылары шупту бар. Ол ырыларны хензиг чажымдан дыңнап өскен болгаш, менде сиңниккен деп болур.  Улуг оглумну хөөмейлеп өөрен деп өөретпээн-даа мен, ындындан, угундан деп чүве ол ыйнаан, хөөмейлээр, сыгыртыр-дыр. Мөөрейлерге киришкеш, шаңналдыг черлерни ээлеп турарынга ада-иези өөрүүр-дүр бис.

Каң-Хүлер Саая: «Мөңгүн-Тайга кожууннуң Кызыл-Хая чурттуг мен. Угум коптарар болза, улуг өгбевис Саая Бюрбээ композитор ол. Чогум сааялар ук-төөгүзүнге хамаарыштыр ном белеткеп турар деп дыңнаан мен. Бистиң дирижерувус Аяна Монгуш база Саая кижи ол. Бодум таламдан «терек» тургузарын бодавайн чораан-дыр мен, ам ол солун ажылды эгелеп көрейн».

Али Күжүгет (Социал четки «ВКонтакте» дамчыштыр): «Өг-бүлеңер болгаш хөгжүмден өске чүнүң дугайында бодаар-дыр силер? Ол бодалдарыңарны бижип турар силер бе?»

Каң-Хүлер Саая: «Тыва дылывысты арыг, чараш кылыр канчап арттырып алырыл деп айтырыг мени дүвүредип чоруур. «Мээң дедушкамга юбилейинде дариттээр подарогум кайыл?» — деп тывалаарга чүү деп харыылаарын аайын тыппас. Тываның күдээзи, америк Куирк Шон социал хөгжүлде департаментизинге чеде бергеш: «Өг-бүлем кежигүннериниң дугайында шынзыдылга бижидип алыр дээш келдим. Ону силер бижиир силер бе?» — деп айтырарга, «Ыы? Справка бе? Состав семьи бе?» — деп удур айтырган дээр!

Игорь Көшкендей: «Тыва черивис, бойдус чурумалывыс дугайында сагыш-сеткилден аарып чоруур мен. Ону чер-чурт дугайында ырылар дамчыштыр чонумга чедирип чоруурумну дыңнакчылар билир боор».

Андрей Монгуш: «Ажыл-амыдыралывыс чон-биле сырый хол­баалыг. Ынчангаш көргенивисти, билгенивисти, дыңнаавысты ак саазын дамчыштыр бижип, ырыны, шүлүктү чепсек кылгаш, игиливис кирижин тыртпышаан чоннуң сагыш-сеткилин ажыдып, «эмнеп» чоруурувус ол».

Артур Монгуш (Барыын-Хемчик кожуун):  «Адалар шуулганынга эр кижиниң хажыдып болбас дүрүмнеринден тургустунган кодексти хүлээп алган болгай. Ооң кайы кезээ силерге эң-не чоогул?»

Андрей Монгуш: «Мен ону эки номчуп танышкан кижи мен.  Өгбелерниң чагыын дээди даңгырак кылдыр хүлээп, ону шиңгээдип чор деп чагаанын дыка чүүлдүгзүнер кижи чордум. Оларның мерген угаадыы хажыдып болбас дүрүм ол-дур деп аныяк-өскенге база катап чагыксадым».

Каң-Хүлер Саая: «Ында сээң ажыл-херээңден чүгле сени эвес, сээң чонуңну база үнелээр апаар деп чагыг бар. Шынап-ла, кижи каяа-даа чорааш, бир дугаарында мен тыва мен деп чүвени медереп билип чоруур болза эки. Сээң кылган ажыл-ижиңден, чон аразынга арттырган изиңден кандыг кижил бо дээрзин өске кижилер, өске чон үнелелди бээр дээрзин утпаза эки деп бодаар мен. Чижээлээрге, Россияның кайы-даа регионунга азы даштыкы чурттарга чорааш, тыва чоннуң эң-не чараш эртинези — сыгыт-хөөмейни  таныштырып чоруурувустан тыва эр кижиниң мөзү-бүдүжүн өске чоннар билип, танып ап турар деп бодаар мен».

Дорт харылзаавыс үезинде Интернет дамчыштыр байыр чедириишкинниг дыңнадыглар хөйү-биле келген. Назар Куулар, Сайлык Монгуш, Сергей Ондар дээш, оон-даа өске харылзааже кирген номчукчуларывыска четтиргенивисти илередип, оларның чаагай күзээшкиннерин артистерге дамчытканывысты дыңнаттывыс.